Fiyat Kontrolü

Piyasanın dengede olduğu durum malın veya hizmetin talebinin ve arzının eşit olduğu durumdur. Yani bu durumda yokluk ve fazla yoktur. Yine de denge durumu istenmeyebilir. Devlet bu noktada taban ve tavan fiyat belirleyebilir.


Taban Fiyat

Devlet bazı mallar veya hizmetler için taban fiyat belirleyebilir. Bu durumda bu mal veya hizmetin bu fiyat altında satılması yasal olmaz. Denge noktasının üstündeki bir fiyat taban olarak belirlenirse fazla ortaya çıkar. Bu durum aşağıdaki şekilde görülebilir.


Yukarıda görüldüğü gibi arz belirlenen tavan fiyatta talebi aşacaktır ve bu da sarı çizgiyle gösterilen kadar fazla oluşmasına neden olacaktır.

Devletin taban fiyat belirlemesinin bazı nedenleri vardır. Bunlardan birisi üreticilerin gelirlerini korumaktır. Bir diğeri de benzer şekilde iş gücünü satarak geçinen insanların gelirlerini korumaktır. Asgari ücret uygulaması buna örnektir. Devletler stok bulundurmak istediğinde de taban fiyat uygulamasına gidebilirler. Misalen üretimi yıllara göre dalgalanma gösterebilen tahıl gibi tarım ürünlerinin stokta bulunması istenebilir.

Yukarıdaki grafiğe bakarsak belirlenen taban fiyatta fazlayı ortadan kaldırmak için yapılabilecek iki şey olduğunu görürüz. Bunlardan birisi talebi arttırmak, diğeri de arzı azaltmaktır. Talebi arttırıcı bir tedbir olarak devlet fazla malı satın alıp deopolayabilir ya da ihraç edebilir. Talebi arttırıcı başka yöntemler de reklamlar yoluyla insanları yönlendirmek ve ikame malların vergilerini arttırmaktır. Arzı azaltmak için ise kotalar konulabilir.

Taban fiyat uygulaması şirketleri etkin çalışmaktan alıkoyabilir. Bu da taban fiyatın fazla oluşması dışındaki dezavantajıdır.


Tavan Fiyat

Denge fiyatında yokluk olmadığından daha önce bahsetmiştik. Fakat bu, denge fiyatına bu malı satın almak isteyen herkesin mal bulabileceği manasındadır. Fakat denge fiyatını veremeyecek olanlar tarafından bu mal satın alınamaz. Ya da denge fiyatında zenginler daha fazla alabilirken fakir olanlar ihtiyaç duyduklarından daha azını almak zorunda kalabilirler. Bu nedenle adalet sağlamak amacıyla hükümet bazı mal veya hizmetlere tavan fiyat koyabilir. Bu durumda talep arzı aşacak ve yokluk oluşacaktır. Bu durum aşağıdaki grafikte görülebilir. Mor çizgi kadar yokluk vardır.



Bu durumda her ne kadar fakirler de zenginler gibi ihtiyaçlarını giderebiliyor da olsalar, tavan fiyat bazı dezavantajları da beraberinde getirir. Örneğin kuyrukların oluşması kaçınılmazdır. Çünkü talep arzı aşmaktadır. Dahası eğer sıkı denetim yapılmazsa şirketler keyfi olarak müşteriler arasında öncelikler belirleyebilir. Tavan fiyat uygulaması şirketleri daha kalitesiz ürünlerle piyasaya girmeye de itebilir. Ayrıca tarım ürünleri için tavan fiyat uygulanırsa çiftçiler mesleklerini karsız buldukları için arz etmekten kaçınıp şehirlere göç etmek zorunda kalabilirler. Karaborsanın oluşması da tavan fiyat uygulamasının olduğu yerlerde neredeyse kaçınılmazdır.

Tavan fiyatın olumsuz etkilerini azaltmak için de devlet bazı tedbirler alabilir. Örneğin bu mallar karne ile dağıtılabilir. Böylece elde olan adaletli şekilde bölüştürülebilir. Tavan fiyat uygulanan mala yönelik vergi indirimleri ve teşvikler yapılarak arz arttırılabilir, devlet doğrudan bu malı üretmeyi tercih edebilir ya da ikame ürünlere avantaj sağlayarak talebi oraya yönlendirebilir.


ÇÖZÜMLÜ SORULAR




Spekülasyon <<<<< Mikro İktisat >>>>> Dolaylı Vergiler